Γράφει ο Άδηλος
ΕΙΣΑΓΩΓΗ - ΟΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΕΙΣ
Κείμενο βασισμένο στο βιβλίο : "Θεωρητικά ζητήματα στο Πρόγραμμα του ΚΚΕ". Έκδοση της Ιδεολογικής Επιτροπής της ΚΕ του ΚΚΕ
ΕΙΣΑΓΩΓΗ - ΟΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΕΙΣ
" Η ιστορία όλων των ως τώρα κοινωνιών είναι η ιστορία ταξικών αγώνων" έγραφε στα 1848 ο Καρλ Μαρξ στο "Μανιφέστο του Κομμουνιστικού Κόμματος". Και συνέχιζε: "Στην αρχαία Ρώμη βρίσκουμε πατρικίους, ιππείς, πληβείους, δούλους. Στον μεσαίωνα φεουδάρχες, υποτελείς, μαστόρους, καλφάδες, δουλοπάρικους κι επιπλέον σε καθεμιά απ' αυτές τις τάξεις βρίσκουμε ξανά ιδιαίτερες διαβαθμίσεις. Η σύγχρονη αστική κοινωνία που πρόβαλε από την καταστροφή της φεουδαρχικής κοινωνίας, δεν κατάργησε τις ταξικές αντιθέσεις, έβαλε μονάχα στην θέση των παλιών , νέες τάξεις, νέους όρους καταπίεσης, νέες μορφές πάλης. Ωστόσο η εποχή μας, η εποχή της αστικής τάξης, χαρακτηρίζεται απ' το γεγονός ότι απλοποίησε τις ταξικές αντιθέσεις. Ολόκληρη η κοινωνία όλο και περισσότερο, χωρίζεται σε δύο μεγάλα στρατόπεδα, σε δύο μεγάλες τάξεις, που βρίσκονται άμεσα αντιμέτωπες η μία με την άλλη:στην αστική τάξη και στο προλεταριάτο"
Υπάρχουν όμως σημαντικές διαφορές μεταξύ των μεγάλων κοινωνικών επαναστάσεων. Έτσι η μετάβαση από την δουλοκτητική κοινωνία στην φεουδαρχία, έληξε με την καταστροφή και των δύο ανταγωνιζόμενων τάξεων. Των δουλοκτητών και των δούλων. Αντίθετα η μετάβαση από την φεουδαρχία στον καπιταλισμό απέκτησε γνωρίσματα πανεθνικής πολιτικής δράσης.Σ' αυτήν την διαδικασία, η αστική τάξη αποκτά τα κόμματά της, αυξάνει ο ρόλος της συνειδητής δράσης των τάξεων. Ταυτόχρονα η αστική τάξη, που είναι πολυπληθής εκείνη την εποχή (περιλαμβάνει εκτός από τους βιομήχανους και τους τους τραπεζίτες, και τους μικροϊδιοκτήτες και τους εμπόρους) κινητοποιεί ενάντια στην φεουδαρχία και μεγάλα τμήματα των αγροτών καθώς και την νεαρή τότε εργατική τάξη. Συγκροτείται δηλαδή σαν εκπρόσωπος όλου του λαού.
Η ιστορία λοιπόν των αστικών επαναστάσεων αποκαλύπτει ότι το πέρασμα απ' την φεουδαρχία στον καπιταλισμό συντελέστηκε με επαναστατικό τρόπο, δηλαδή με το τράβηγμα των λαϊκών μαζών στο προσκήνιο της ιστορίας. Αυτός είναι ο βασικός λόγος που σήμερα οι ιδεολογικοί εκπρόσωποι της αστικής τάξης, δεν αντιπαρατίθενται μόνο ενάντια στις σοσιαλιστικές επαναστάσεις, αλλά φτάνουν στο σημείο να διαστρεβλώνουν και να συκοφαντούν τις πιο ριζοσπαστικές παραδόσεις της Αγγλικής επανάστασης του 1648, της Γαλλικής του 1789, να αποκρύπτουν το κοινωνικό περιεχόμενο και τον αστικό χαρακτήρα, της επανάστασης του 1821.
Με σχηματικό τρόπο θα μπορούσαμε να διακρίνουμε δύο διαδικασίες σε μια κοινωνική επανάσταση. 1ον την αλλαγή των παραγωγικών σχέσεων αλλά και των κοινωνικών και 2ον την πολιτική επανάσταση, το γκρέμισμα της εξουσίας της παλιάς τάξης και την κατάληψή της από την επαναστατημένη.
Σε όλες τις περιπτώσεις των αστικών επαναστάσεων αποδείχτηκε ότι η φεουδαρχική κοινωνία, δεν ήταν διατεθειμένη να πεθάνει "οικειοθελώς". Αντίθετα πρόβαλλε λυσσαλέα αντίσταση. Η κατάκτηση της πολιτικής εξουσίας από την αστική τάξη έμπαινε σαν προϋπόθεση για την ανάπτυξη των καπιταλιστικών σχέσεων παραγωγής. Έτσι κύριο καθήκον για κάθε επαναστατημένη τάξη είναι η κατάκτηση της πολιτικής εξουσίας. Όπως έγραφε κι ο Λένιν "Το πέρασμα της κρατικής εξουσίας από τα χέρια της μιας τάξης στα χέρια μιας άλλης είναι το πρώτο, το κύριο, το βασικό γνώρισμα της επανάστασης..." (Άπαντα τόμος 31, σελ. 133)
ΓΙΑΤΙ Ο ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΣ ΔΕΝ "ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΖΕΤΑΙ"
"Όλες οι προηγούμενες τάξεις που έπαιρναν την εξουσία προσπαθούσαν να εξασφαλίσουν την θέση που κατέκτησαν, υποτάσσοντας όλη την κοινωνία στους δικούς όρους ιδιοποίησης.
Οι προλετάριοι μπορούν να κατακτήσουν τις κοινωνικές παραγωγικές δυνάμει μονάχα καταργώντας τον ως σήμερα δικό τους τρόπο ιδιοποίησης. Επομένως καταργώντας όλον τον ως τώρα τρόπο ιδιοποίησης"
Καρλ Μαρξ: Κομμουνιστικό Μανιφέστο
Καθήκον των αστικών επαναστάσεων ήταν να φέρουν σε αντιστοιχία το εποικοδόμημα της κοινωνίας με τις νέες οικονομικές σχέσεις, που είχαν ήδη αναπτυχθεί ή και κυριαρχήσει στους κόλπους της προηγούμενης κοινωνίας. Δηλαδή, οι καπιταλιστικές σχέσεις παραγωγής αναπτύχθηκαν και είχαν αρχίσει να κυριαρχούν μέσα στα πλαίσια του φεουδαρχισμού. Έτσι δεν έμενε παρά η νέα ανερχόμενη τάξη των αστών να καταλάβει την εξουσία και να αντιστοιχίσει το οικοδόμημα στην νέα οικονομική πραγματικότητα. Με παρόμοιο τρόπο είχαν γίνει και προηγούμενες "εξελίξεις" των κοινωνικών συστημάτων.
"Η διαφορά της σοσιαλιστικής από την αστική επανάσταση", έλεγε ο Λένιν "συνίσταται ακριβώς στο ότι η προλεταριακή επανάσταση δεν κληρονομεί τέτοιες σχέσεις" (Άπαντα τόμος 36, σελ. 7) Το καθήκον συνεπώς της σοσιαλιστικής επανάστασης είναι ασύγκριτα πιο δύσκολο και περίπλοκο. Η κυριαρχία νέων κομμουνιστικών σχέσεων παραγωγής, (δηλαδή η άμεση κοινωνική βιομηχανική παραγωγή στην βάση της κοινωνικής ιδιοκτησίας στα συγκεντρωμένα μέσα παραγωγής και του κεντρικού σχεδιασμού), αυτό δηλαδή που στις προηγούμενες επαναστάσεις λυνόταν αυθόρμητα, σταδιακά από την ιστορία, στην σοσιαλιστική επανάσταση πρέπει να λυθεί από την συνειδητή δράση της πρωτοπορίας της εργατικής τάξης, το κόμμα.
Η ανάπτυξη κομμουνιστικών σχέσεων προϋποθέτει την κατάργηση οποιουδήποτε τρόπου εκμετάλλευσης, γι αυτόν τον λόγο δεν μπορούν να διαμορφωθούν στα πλαίσια του καπιταλισμού. Η άποψη για την μεταρρύθμιση του καπιταλισμού σε σοσιαλισμό στηρίχτηκε στο φαινόμενο το αστικό κράτος να ιδρύει κρατικά μονοπώλια ή να κρατικοποιεί κάποια. Στην πραγματικότητα τέτοιες ενέργειές γίνονται για την στήριξη των καπιταλιστικών σχέσεων σε περιόδους που υπάρχει ανάγκη υποδομών για περαιτέρω καπιταλιστική ανάπτυξη.
Ο 'Ενγκελς σημείωνε χαρακτηριστικά: "... από τότε που ο Βίσμαρκ το έριξε στις κρατικοποιήσεις, εμφανίστηκε κάποιος ψεύτικος σοσιαλισμός, που εκφυλίστηκε εδώ κι εκεί ακόμα και σε δουλοπρέπεια..." ((Αντι-Ντίργκ σελ 430)
Όλα τα οπορτουνιστικά ιδεολογήματα για νέου τύπου οικονομικές σχέσεις (κοινωνική οικονομία, συνεταιρισμού εργατών κτλ) δεν είναι παρά αναπαλαιωμένες προτάσεις των ουτοπικών σοσιαλιστών. Εκείνη την εποχή βέβαια ήταν στοιχείο ανωριμότητας του σοσιαλισμού. Σήμερα είναι προσπάθεια εξαπάτησης των εργαζομένων ότι δεν χρειάζεται η κοινωνική επανάσταση για ανατροπή του καπιταλισμού.
Οι προλετάριοι μπορούν να κατακτήσουν τις κοινωνικές παραγωγικές δυνάμει μονάχα καταργώντας τον ως σήμερα δικό τους τρόπο ιδιοποίησης. Επομένως καταργώντας όλον τον ως τώρα τρόπο ιδιοποίησης"
Καρλ Μαρξ: Κομμουνιστικό Μανιφέστο
Καθήκον των αστικών επαναστάσεων ήταν να φέρουν σε αντιστοιχία το εποικοδόμημα της κοινωνίας με τις νέες οικονομικές σχέσεις, που είχαν ήδη αναπτυχθεί ή και κυριαρχήσει στους κόλπους της προηγούμενης κοινωνίας. Δηλαδή, οι καπιταλιστικές σχέσεις παραγωγής αναπτύχθηκαν και είχαν αρχίσει να κυριαρχούν μέσα στα πλαίσια του φεουδαρχισμού. Έτσι δεν έμενε παρά η νέα ανερχόμενη τάξη των αστών να καταλάβει την εξουσία και να αντιστοιχίσει το οικοδόμημα στην νέα οικονομική πραγματικότητα. Με παρόμοιο τρόπο είχαν γίνει και προηγούμενες "εξελίξεις" των κοινωνικών συστημάτων.
"Η διαφορά της σοσιαλιστικής από την αστική επανάσταση", έλεγε ο Λένιν "συνίσταται ακριβώς στο ότι η προλεταριακή επανάσταση δεν κληρονομεί τέτοιες σχέσεις" (Άπαντα τόμος 36, σελ. 7) Το καθήκον συνεπώς της σοσιαλιστικής επανάστασης είναι ασύγκριτα πιο δύσκολο και περίπλοκο. Η κυριαρχία νέων κομμουνιστικών σχέσεων παραγωγής, (δηλαδή η άμεση κοινωνική βιομηχανική παραγωγή στην βάση της κοινωνικής ιδιοκτησίας στα συγκεντρωμένα μέσα παραγωγής και του κεντρικού σχεδιασμού), αυτό δηλαδή που στις προηγούμενες επαναστάσεις λυνόταν αυθόρμητα, σταδιακά από την ιστορία, στην σοσιαλιστική επανάσταση πρέπει να λυθεί από την συνειδητή δράση της πρωτοπορίας της εργατικής τάξης, το κόμμα.
Η ανάπτυξη κομμουνιστικών σχέσεων προϋποθέτει την κατάργηση οποιουδήποτε τρόπου εκμετάλλευσης, γι αυτόν τον λόγο δεν μπορούν να διαμορφωθούν στα πλαίσια του καπιταλισμού. Η άποψη για την μεταρρύθμιση του καπιταλισμού σε σοσιαλισμό στηρίχτηκε στο φαινόμενο το αστικό κράτος να ιδρύει κρατικά μονοπώλια ή να κρατικοποιεί κάποια. Στην πραγματικότητα τέτοιες ενέργειές γίνονται για την στήριξη των καπιταλιστικών σχέσεων σε περιόδους που υπάρχει ανάγκη υποδομών για περαιτέρω καπιταλιστική ανάπτυξη.
Ο 'Ενγκελς σημείωνε χαρακτηριστικά: "... από τότε που ο Βίσμαρκ το έριξε στις κρατικοποιήσεις, εμφανίστηκε κάποιος ψεύτικος σοσιαλισμός, που εκφυλίστηκε εδώ κι εκεί ακόμα και σε δουλοπρέπεια..." ((Αντι-Ντίργκ σελ 430)
Όλα τα οπορτουνιστικά ιδεολογήματα για νέου τύπου οικονομικές σχέσεις (κοινωνική οικονομία, συνεταιρισμού εργατών κτλ) δεν είναι παρά αναπαλαιωμένες προτάσεις των ουτοπικών σοσιαλιστών. Εκείνη την εποχή βέβαια ήταν στοιχείο ανωριμότητας του σοσιαλισμού. Σήμερα είναι προσπάθεια εξαπάτησης των εργαζομένων ότι δεν χρειάζεται η κοινωνική επανάσταση για ανατροπή του καπιταλισμού.
ΥΠΑΡΧΕΙ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΕΥΤΙΚΟΣ ΔΡΟΜΟΣ ;
Το ζήτημα που τέθηκε πολλές φορές με θεωρητικό και πρακτικό τρόπο στο κομμουνιστικό κίνημα είναι αν η εργατική τάξη μπορεί να χρησιμοποιήσει την αστική κρατική μηχανή για να συγκροτήσει τη δικιά της εξουσία.
Οι συγχύσεις προέκυπταν απ' το γεγονός ότι το αστικό κράτος και ιδιαίτερα η κοινοβουλευτική του μορφή εμφανίζεται σαν "υπερταξικό". Σαν κράτος που στηρίζεται στην δημοκρατικά εκφρασμένη βούληση των μελών της αστικής κοινωνίας ανεξάρτητα από τις τάξεις στις οποίες ανήκουν.
Οι ταξικοί αγώνες της περιόδου 1848 - 1871 με κορύφωση την Παρισινή Κομμούνα βοήθησαν τους Μαρξ και Ένγκελς να καταλήξουν στο συμπέρασμα ότι το αστικό κράτος δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί, αλλά αντίθετα πρέπει να "τσακιστεί" και να αντικατασταθεί με ένα νέο που να αντιστοιχεί στα συμφέροντα της επαναστατημένης εργατιάς.
Οι συγχύσεις προέκυπταν απ' το γεγονός ότι το αστικό κράτος και ιδιαίτερα η κοινοβουλευτική του μορφή εμφανίζεται σαν "υπερταξικό". Σαν κράτος που στηρίζεται στην δημοκρατικά εκφρασμένη βούληση των μελών της αστικής κοινωνίας ανεξάρτητα από τις τάξεις στις οποίες ανήκουν.
Οι ταξικοί αγώνες της περιόδου 1848 - 1871 με κορύφωση την Παρισινή Κομμούνα βοήθησαν τους Μαρξ και Ένγκελς να καταλήξουν στο συμπέρασμα ότι το αστικό κράτος δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί, αλλά αντίθετα πρέπει να "τσακιστεί" και να αντικατασταθεί με ένα νέο που να αντιστοιχεί στα συμφέροντα της επαναστατημένης εργατιάς.
Ο Λένιν σε αντιπαράθεση με τον Γερμανό σοσιαλδημοκράτη Κάουτσκι, στο έργο του Κράτος και Επανάσταση ανάπτυξε περαιτέρω αυτές τις θέσεις Ανέδειξε ότι δεν υπάρχει "καθαρή" δημοκρατία, αλλά ταξική δημοκρατία. Στον καπιταλισμό δημοκρατία είναι ο σφετερισμός της εξουσίας από τους λίγους, τους κεφαλαιοκράτες. Είναι δημοκρατία για τους λίγους και δικτατορία για τους πολλούς. Στον σοσιαλισμό είναι δημοκρατία για τους πολλούς και δικτατορία για τους λίγους, τους πρώην καπιταλιστές.
"Ακόμα και η πιο δημοκρατική αστική δημοκρατία, δεν είναι τίποτε άλλο παρά μια μηχανή καταστολής της εργατικής τάξης..." (Λένιν: Θέσεις για την αστική δημοκρατία και την δικτατορία του προλεταριάτου. Άπαντα τόμος 37, σελ. 492) Στο βαθμό που στην μορφή της αστικής εξουσίας παραμένουν στοιχεία του παρελθόντος, διαμορφώνονται αστικά κινήματα για την παραμέριση τους (π.χ. Αραβική Άνοιξη). Σ' αυτά τα κινήματα πρωτοστατούν μεσαία στρώματα που αναδείχτηκαν μέσα από την καπιταλιστική ανάπτυξη, τραβώντας μαζί τους και πλατιά τμήματα της εργατικής τάξης και άλλων φτωχών λαϊκών στρωμάτων.
Το γενικό εκλογικό δικαίωμα (που δεν παραχωρήθηκε, αλλά κατακτήθηκε από την εργατική τάξη), βρίσκεται υπό συνεχούς ανοικτούς ή συγκαλυμμένους περιορισμούς, όταν πρόκειται για πραγματική λαϊκή - εργατική αντιπροσώπευση. Έτσι ώστε η λαϊκή ψήφος να μη μπορεί να καθορίσει τίποτε άλλο από το "ποιο μέλος της άρχουσας τάξης θα εκπροσωπεί και θα τσαλαπατά το λαό στη Βουλή" (Καρλ Μαρξ Ο Εμφύλιος στην Γαλλία σελ. 72) Η νοθεία του εκλογικού δικαιώματος πραγματοποιείται και στις πιο ομαλές συνθήκες μέσω της ιδεολογικής - πολιτικής χειραγώγησης και εξαγοράς. Όσο αφορά του πολυκομματισμό στα πλαίσια του αστικού συστήματος, εκφράζει διαφορές και αντιθέσεις ανάμεσα στα τμήματα της αστικής τάξης γύρω από ζητήματα διαχείρισης του καπιταλισμού, αλλά και την ανάγκη να εναλλάσσονται στην διακυβέρνηση. έτσι συσκοτίζεται ο ταξικός τους χαρακτήρας και η στρατηγική σύμπλευση τους
Γι αυτούς τους λόγους είναι δεδομένο ότι η επαναστατική πλειοψηφία μπορεί να διαμορφωθεί μόνο έξω από τους θεσμούς αυτής της δημοκρατίας και μόνο όταν ωριμάζει η αμφισβήτηση τους. Όσες φορές έπεσε το εργατικό κίνημα στο λάθος ότι μπορεί η εργατική τάξη να πάρει την εξουσία μέσω των αστικών θεσμών. το αποτέλεσμα ήταν να γίνει ουρά της αστικής τάξης, να ενσωματωθεί στην στήριξη της κυριαρχίας των μονοπωλίων.
Άλλωστε οι αστοί επικαλούνται την "λαϊκή κυριαρχία", την ¨λαϊκή εντολή", την "λαϊκή θέληση" μόνο όταν ο λαός αποδέχεται τα ισχύοντα. Όταν αποφασίσει κάτι αντίθετο τότε η λαϊκή θέληση καρατομείται. (χαρακτηριστικό παράδειγμα το ιρλανδικό δημοψήφισμα του 2008 για την επικύρωση των συνθηκών της ΕΕ, που επαναλήφθηκε μέχρι να βγει από την κάλπη θετικό αποτέλεσμα.
"Ακόμα και η πιο δημοκρατική αστική δημοκρατία, δεν είναι τίποτε άλλο παρά μια μηχανή καταστολής της εργατικής τάξης..." (Λένιν: Θέσεις για την αστική δημοκρατία και την δικτατορία του προλεταριάτου. Άπαντα τόμος 37, σελ. 492) Στο βαθμό που στην μορφή της αστικής εξουσίας παραμένουν στοιχεία του παρελθόντος, διαμορφώνονται αστικά κινήματα για την παραμέριση τους (π.χ. Αραβική Άνοιξη). Σ' αυτά τα κινήματα πρωτοστατούν μεσαία στρώματα που αναδείχτηκαν μέσα από την καπιταλιστική ανάπτυξη, τραβώντας μαζί τους και πλατιά τμήματα της εργατικής τάξης και άλλων φτωχών λαϊκών στρωμάτων.
Το γενικό εκλογικό δικαίωμα (που δεν παραχωρήθηκε, αλλά κατακτήθηκε από την εργατική τάξη), βρίσκεται υπό συνεχούς ανοικτούς ή συγκαλυμμένους περιορισμούς, όταν πρόκειται για πραγματική λαϊκή - εργατική αντιπροσώπευση. Έτσι ώστε η λαϊκή ψήφος να μη μπορεί να καθορίσει τίποτε άλλο από το "ποιο μέλος της άρχουσας τάξης θα εκπροσωπεί και θα τσαλαπατά το λαό στη Βουλή" (Καρλ Μαρξ Ο Εμφύλιος στην Γαλλία σελ. 72) Η νοθεία του εκλογικού δικαιώματος πραγματοποιείται και στις πιο ομαλές συνθήκες μέσω της ιδεολογικής - πολιτικής χειραγώγησης και εξαγοράς. Όσο αφορά του πολυκομματισμό στα πλαίσια του αστικού συστήματος, εκφράζει διαφορές και αντιθέσεις ανάμεσα στα τμήματα της αστικής τάξης γύρω από ζητήματα διαχείρισης του καπιταλισμού, αλλά και την ανάγκη να εναλλάσσονται στην διακυβέρνηση. έτσι συσκοτίζεται ο ταξικός τους χαρακτήρας και η στρατηγική σύμπλευση τους
Γι αυτούς τους λόγους είναι δεδομένο ότι η επαναστατική πλειοψηφία μπορεί να διαμορφωθεί μόνο έξω από τους θεσμούς αυτής της δημοκρατίας και μόνο όταν ωριμάζει η αμφισβήτηση τους. Όσες φορές έπεσε το εργατικό κίνημα στο λάθος ότι μπορεί η εργατική τάξη να πάρει την εξουσία μέσω των αστικών θεσμών. το αποτέλεσμα ήταν να γίνει ουρά της αστικής τάξης, να ενσωματωθεί στην στήριξη της κυριαρχίας των μονοπωλίων.
Άλλωστε οι αστοί επικαλούνται την "λαϊκή κυριαρχία", την ¨λαϊκή εντολή", την "λαϊκή θέληση" μόνο όταν ο λαός αποδέχεται τα ισχύοντα. Όταν αποφασίσει κάτι αντίθετο τότε η λαϊκή θέληση καρατομείται. (χαρακτηριστικό παράδειγμα το ιρλανδικό δημοψήφισμα του 2008 για την επικύρωση των συνθηκών της ΕΕ, που επαναλήφθηκε μέχρι να βγει από την κάλπη θετικό αποτέλεσμα.
Η ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΗ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ
Η σοσιαλιστική επανάσταση δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί οποτεδήποτε. Προϋπόθεση είναι η εμφάνιση μιας τέτοιας αντικειμενικής κατάστασης που να ευνοεί την επαναστατική ανατροπή της καπιταλιστικής εξουσίας. Στην μαρξιστική - λενινιστική θεωρία αυτή η κατάσταση λέγεται "επαναστατική κατάσταση". Βεβαίως κάθε επαναστατική κατάσταση δεν έχει συνέπεια μια επανάσταση, αλλά κάθε επανάσταση για να πραγματοποιηθεί απαιτείται να υπάρχει μια επαναστατική κατάσταση.
Ο Λένιν καθόριζε τρία βασικά γνωρίσματα μιας επαναστατικής κατάστασης: "1) Αδυναμία των κυρίαρχων τάξεων να διατηρήσουν σε αναλίωτη μορφή την κυριαρχία τους ... 2) Επιδείνωση, μεγαλύτερη από τη συνηθισμένη, της ανέχειας και της αθλιότητας των καταπιεσμένων τάξεων, 3) Σημαντικό ανέβασμα, για τους παραπάνω λόγους, της δραστηριότητας των μαζών που σε "ειρηνική" εποχή αφήνουν να τις ληστεύουν ήσυχα, ενώ σε καιρούς θύελλας τραβιούνται τόσο απ' όλες της συνθήκες της κρίσης, όσο και από τις ίδιες τις κορυφές σε αυτοτελή δράση..." (Λένιν, Άπαντα τόμος 26 σελ. 220)
Όταν λέμε ότι η επαναστατική κατάσταση είναι αντικειμενική προϋπόθεση εννοούμε ένα σύνολο αντικειμενικά διαμορφωμένων αλλαγών στην κοινωνία (με βάση τις οικονομικές σχέσεις), οι οποίες οδηγούν σε μια κατάσταση προσωρινής ισορροπίας. Δηλαδή η αστική τάξη έχει την εξουσία αλλά δυσκολεύεται να την επιβάλει, ενώ η εργατική τάξη έχει την δύναμη να επιβάλει την θέλησή της, αλλά δεν το έχει αποφασίσει ακόμα.
Τέτοιες καταστάσεις υπήρχαν στις επαναστάσεις του 17ου, 18ου και 19ου αιώνα στις χώρες της Δυτικής Ευρώπης, το 1905 και το 1917 στην Ρωσία, στις χώρες της ευρωπαϊκής ηπείρου στα χρόνια 1918 - 1922 αλλά και στην Ελλάδα τον Οκτώβρη του 1944.
Δύο σημαντικές παρατηρήσεις: Πρώτον, όσο αφορά το πρώτο γνώρισμα, δεν εννοούμε την συνηθισμένη "κρίση" που εμφανίζεται με τις παραιτήσεις κυβερνήσεων ή ακόμη και με την χρεωκοπία κάποιων παλιών κομμάτων και την εμφάνιση νέων, τις εναλλαγές, δηλαδή, στην πολιτειακή μορφή της αστικής εξουσίας. Κρίση κορυφών υπάρχει όταν η πολιτική της αστικής τάξης χρεοκοπεί. Όταν παρουσιάζει εμφανή δυσκολία να διαχειριστεί συνθήκες κρίσεις (οικονομικές, πολέμου κλπ) οι οποίες αναπτύσσουν και διευρύνουν σε ασυνήθιστο βαθμό τη λαϊκή δυσαρέσκεια.
Δεύτερον σχετικά με το δεύτερο γνώρισμα. Η απότομη αύξηση της φτώχια και της ανεργίας, η μεγάλη επιδείνωση των όρων εργασίας και ζωής, προκαλούν απότομη εκδήλωση της μαζικής λαϊκής δυσαρέσκειας που εκδηλώνεται με πολιτικές απεργίες, συγκρούσεις με τους μηχανισμούς καταστολής και "εξεγερσιακές" διαθέσεις.. Πολλοί παράγοντες μπορούν να πυροδοτήσουν μια τέτοια απότομη αλλαγή στις υλικές συνθήκες της εργατικής τάξης και των φτωχών λαϊκών στρωμάτων. Στην ιστορική πείρα έχει συνδεθεί με την εκδήλωση ιμπεριαλιστικού πολέμου. Χαρακτηριστικά παραδείγματα η Παρισινή Κομμούνα το 1871 (Γαλλο - Πρωσικός πόλεμος 1870 - 1871) η Ρώσικη επανάσταση του 1905 (στο τέλος του Ρωσο - Ιαπωνικού πολέμου 1903 - 1905), η Οκτωβριανή Επανάσταση αλλά και οι ηττημένες επαναστάσεις σε Γερμανία, Ουγγαρία και Σλοβακία κατά την διάρκεια του Α΄παγκοσμίου πολέμου και στην Ελλάδα κατά την διάρκεια του Β΄παγκοσμίου πολέμου κτλ.
Ο Λένιν θεωρεί την απότομη αλλαγή στις διαθέσεις και την δραστηριότητα των μαζών την συγκεκριμένη περίοδο ως φαινόμενο αντικειμενικού χαρακτήρα, δηλαδή ανεξάρτητο από την συνείδηση των τάξεων και την θέληση των κομμάτων. Οι αντικειμενικές συνθήκες μέσα στις οποίες δρα ο υποκειμενικός παράγοντας (τάξεις, κόμματα) είναι διαμορφωμένες από την προηγούμενη δραστηριότητα τους.Ο πολιτικός συσχετισμός, που διαμορφώθηκε από προηγούμενες δράσεις, δεν μπορεί να είναι στατικός, επειδή ακριβώς δεν είναι στατική η καπιταλιστική πραγματικότητα. Έτσι η επαναστατική κατάσταση είναι προϊόν αυτής ακριβώς της αλλαγής του συσχετισμού ανάμεσα στην εργατική τάξη και την τάξη των καπιταλιστών.
Σ' αυτό το ζήτημα διαφοροποιήθηκε ο Λένιν από τους Μαρξ και Ένγκελς, εκτιμώντας της νέες συνθήκες ανάπτυξης του καπιταλισμού. Εκτίμησε, δηλαδή, ότι στις συνθήκες του Α΄παγκοσμίου πολέμου, η δυνατότητα να διαμορφωθεί επαναστατική κατάσταση και να επικρατήσει σοσιαλιστική Επανάσταση είναι πιο εύκολο να συμβεί στην τσαρική Ρωσία παρά σε μια ανεπτυγμένη καπιταλιστική χώρα. Αιτία το γεγονός ότι η αστική εξουσία στην Ρωσία δεν είναι συγκροτημένη και ισχυρή όπως σε άλλα καπιταλιστικά κράτη.
Ο Λένιν καθόριζε τρία βασικά γνωρίσματα μιας επαναστατικής κατάστασης: "1) Αδυναμία των κυρίαρχων τάξεων να διατηρήσουν σε αναλίωτη μορφή την κυριαρχία τους ... 2) Επιδείνωση, μεγαλύτερη από τη συνηθισμένη, της ανέχειας και της αθλιότητας των καταπιεσμένων τάξεων, 3) Σημαντικό ανέβασμα, για τους παραπάνω λόγους, της δραστηριότητας των μαζών που σε "ειρηνική" εποχή αφήνουν να τις ληστεύουν ήσυχα, ενώ σε καιρούς θύελλας τραβιούνται τόσο απ' όλες της συνθήκες της κρίσης, όσο και από τις ίδιες τις κορυφές σε αυτοτελή δράση..." (Λένιν, Άπαντα τόμος 26 σελ. 220)
Όταν λέμε ότι η επαναστατική κατάσταση είναι αντικειμενική προϋπόθεση εννοούμε ένα σύνολο αντικειμενικά διαμορφωμένων αλλαγών στην κοινωνία (με βάση τις οικονομικές σχέσεις), οι οποίες οδηγούν σε μια κατάσταση προσωρινής ισορροπίας. Δηλαδή η αστική τάξη έχει την εξουσία αλλά δυσκολεύεται να την επιβάλει, ενώ η εργατική τάξη έχει την δύναμη να επιβάλει την θέλησή της, αλλά δεν το έχει αποφασίσει ακόμα.
Τέτοιες καταστάσεις υπήρχαν στις επαναστάσεις του 17ου, 18ου και 19ου αιώνα στις χώρες της Δυτικής Ευρώπης, το 1905 και το 1917 στην Ρωσία, στις χώρες της ευρωπαϊκής ηπείρου στα χρόνια 1918 - 1922 αλλά και στην Ελλάδα τον Οκτώβρη του 1944.
Δύο σημαντικές παρατηρήσεις: Πρώτον, όσο αφορά το πρώτο γνώρισμα, δεν εννοούμε την συνηθισμένη "κρίση" που εμφανίζεται με τις παραιτήσεις κυβερνήσεων ή ακόμη και με την χρεωκοπία κάποιων παλιών κομμάτων και την εμφάνιση νέων, τις εναλλαγές, δηλαδή, στην πολιτειακή μορφή της αστικής εξουσίας. Κρίση κορυφών υπάρχει όταν η πολιτική της αστικής τάξης χρεοκοπεί. Όταν παρουσιάζει εμφανή δυσκολία να διαχειριστεί συνθήκες κρίσεις (οικονομικές, πολέμου κλπ) οι οποίες αναπτύσσουν και διευρύνουν σε ασυνήθιστο βαθμό τη λαϊκή δυσαρέσκεια.
Δεύτερον σχετικά με το δεύτερο γνώρισμα. Η απότομη αύξηση της φτώχια και της ανεργίας, η μεγάλη επιδείνωση των όρων εργασίας και ζωής, προκαλούν απότομη εκδήλωση της μαζικής λαϊκής δυσαρέσκειας που εκδηλώνεται με πολιτικές απεργίες, συγκρούσεις με τους μηχανισμούς καταστολής και "εξεγερσιακές" διαθέσεις.. Πολλοί παράγοντες μπορούν να πυροδοτήσουν μια τέτοια απότομη αλλαγή στις υλικές συνθήκες της εργατικής τάξης και των φτωχών λαϊκών στρωμάτων. Στην ιστορική πείρα έχει συνδεθεί με την εκδήλωση ιμπεριαλιστικού πολέμου. Χαρακτηριστικά παραδείγματα η Παρισινή Κομμούνα το 1871 (Γαλλο - Πρωσικός πόλεμος 1870 - 1871) η Ρώσικη επανάσταση του 1905 (στο τέλος του Ρωσο - Ιαπωνικού πολέμου 1903 - 1905), η Οκτωβριανή Επανάσταση αλλά και οι ηττημένες επαναστάσεις σε Γερμανία, Ουγγαρία και Σλοβακία κατά την διάρκεια του Α΄παγκοσμίου πολέμου και στην Ελλάδα κατά την διάρκεια του Β΄παγκοσμίου πολέμου κτλ.
Ο Λένιν θεωρεί την απότομη αλλαγή στις διαθέσεις και την δραστηριότητα των μαζών την συγκεκριμένη περίοδο ως φαινόμενο αντικειμενικού χαρακτήρα, δηλαδή ανεξάρτητο από την συνείδηση των τάξεων και την θέληση των κομμάτων. Οι αντικειμενικές συνθήκες μέσα στις οποίες δρα ο υποκειμενικός παράγοντας (τάξεις, κόμματα) είναι διαμορφωμένες από την προηγούμενη δραστηριότητα τους.Ο πολιτικός συσχετισμός, που διαμορφώθηκε από προηγούμενες δράσεις, δεν μπορεί να είναι στατικός, επειδή ακριβώς δεν είναι στατική η καπιταλιστική πραγματικότητα. Έτσι η επαναστατική κατάσταση είναι προϊόν αυτής ακριβώς της αλλαγής του συσχετισμού ανάμεσα στην εργατική τάξη και την τάξη των καπιταλιστών.
Σ' αυτό το ζήτημα διαφοροποιήθηκε ο Λένιν από τους Μαρξ και Ένγκελς, εκτιμώντας της νέες συνθήκες ανάπτυξης του καπιταλισμού. Εκτίμησε, δηλαδή, ότι στις συνθήκες του Α΄παγκοσμίου πολέμου, η δυνατότητα να διαμορφωθεί επαναστατική κατάσταση και να επικρατήσει σοσιαλιστική Επανάσταση είναι πιο εύκολο να συμβεί στην τσαρική Ρωσία παρά σε μια ανεπτυγμένη καπιταλιστική χώρα. Αιτία το γεγονός ότι η αστική εξουσία στην Ρωσία δεν είναι συγκροτημένη και ισχυρή όπως σε άλλα καπιταλιστικά κράτη.
***
Κείμενο βασισμένο στο βιβλίο : "Θεωρητικά ζητήματα στο Πρόγραμμα του ΚΚΕ". Έκδοση της Ιδεολογικής Επιτροπής της ΚΕ του ΚΚΕ
