3ο) Στην πορεία προς το 13ο Συνέδριο. Η Ευρεία Ολομέλεια του Ιούνη 1990
Στις 11 Ιούλη του 1989, η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ κάνει δεκτό το αίτημα του Χ. Φλωράκη να αντικατασταθεί στη θέση του Γενικού Γραμματέα. Η ΚΕ αποφασίζει την αντικατάστασή του από τον Γρ. Φαράκο στη θέση του Γ. Γραμματέα και ταυτόχρονα την ανάδειξη του Χ. Φλωράκη στη θέση του Προέδρου του Κόμματος. Τον Δεκέμβρη του ίδιου χρόνου, σε Ολομέλεια της Κεντρικής Επιτροπής εκλέγονται αναπληρωματικά μέλη του Πολιτικού Γραφείου της ΚΕ οι Π. Λαφαζάνης, Γ. Δραγασάκης, Θ. Καρτερός. Στο 5ο Συνέδριο της ΚΝΕ, που πραγματοποιήθηκε τον Γενάρη του 1990, Γραμματέας του ΚΣ αναδείχτηκε ο Τ. Θεοδωρικάκος. Σημειώνεται μια ενίσχυση στα καθοδηγητικά όργανα του Κόμματος αυτών των προσώπων που υπήρξαν φορείς των σοσιαλδημοκρατικών απόψεων μέσα στο Κόμμα.
Τοποθετήσεις του ΚΚΕ για τις αντεπαναστατικές εξελίξεις στις χώρες της Ανατολικής και Κεντρικής Ευρώπης
Την περίοδο του φθινοπώρου έως τον Δεκέμβρη του 1989 εξελίσσονται μια σειρά από αντεπαναστατικά γεγονότα στις χώρες της Ανατολικής και Κεντρικής Ευρώπης με κορυφαία τα γεγονότα στη Γερμανία και την «πτώση του τείχους του Βερολίνου» τον Νοέμβρη. Σε όλα τα κράτη η αντεπαναστατική διαδικασία γίνεται ουσιαστικά από τα πάνω με τα ίδια τα Κομμουνιστικά Κόμματα εξουσίας να παραδίδουν την εξουσία, να μετονομάζονται και να απεμπολούν κάθε στοιχείο κομμουνιστικής αναφοράς και ταυτότητας.
Με αυτά τα γεγονότα σε εξέλιξη, συνεδριάζει η ΚΕ του ΚΚΕ τον Γενάρη του 1990 και διατυπώνει τις εξής εκτιμήσεις: «Σε τελευταία ανάλυση, οι εξελίξεις αυτές, που εμφανίζονται με ποικιλία μορφών σε κάθε χώρα, εκφράζουν την ανοιχτή, οξεία κρίση ενός συγκεκριμένου τύπου ανάπτυξης και των κοινωνιών αυτών, την ανατροπή των διοικητικών, γραφειοκρατικών τους γνωρισμάτων και το άνοιγμα, μέσα από συγκρούσεις, του δρόμου για μια δημοκρατική αναγέννηση του σοσιαλισμού και το πέρασμά του σ' ένα νέο, ανώτερο στάδιο, που ανταποκρίνεται στην ανθρώπινή του ουσία». Παρόλο που στην ίδια Ολομέλεια διαπιστώνεται ο κίνδυνος ανατροπής, σημειώνοντας ότι «σε ορισμένες σοσιαλιστικές χώρες γίνεται όχι απλώς μια αποκατάσταση πιο ανοιχτής πολιτικής ζωής, αλλά κι ανάπτυξη μιας οξύτατης πολιτικής διαπάλης για την εξουσία και τον προσανατολισμό της κοινωνίας... Το πρόβλημα προς τα πού θα εξελιχτεί τελικά η κατάσταση δεν είναι εκ των προτέρων λυμένο», εν τούτοις το κύριο πνεύμα της Απόφασης κινούνταν στην υπεράσπιση της πολιτικής της «περεστρόικα» ως «η πιο ολοκληρωμένη σοσιαλιστική μεταρρύθμιση» και επίσης απορρίπτει κατηγορηματικά τις «θεωρίες που εμφανίζουν τις σοσιαλιστικές μεταρρυθμίσεις ως σύγκλιση με τον καπιταλισμό».
Είναι κατανοητό ότι τέτοιες θέσεις έδωσαν ακόμα περισσότερο αέρα στα πανιά των δυνάμεων αυτών, που αποτελούσαν το οπορτουνιστικό κέντρο, που όχι μόνο παρέμενε και ενισχυόταν μέσα στο ΚΚΕ, αλλά αξιοποίησε ποικιλόμορφα τη διαπάλη με τις δυνάμεις που αποχώρησαν από το Κόμμα και συσπειρώθηκαν γύρω από τα 15 πρώην μέλη της ΚΕ που αποχώρησαν και την πλειοψηφία του προηγούμενου ΚΣ της ΚΝΕ, με επικεφαλής τον πρώην Γραμματέα της. Η Απόφαση του 14ου Συνεδρίου του Κόμματος διαπιστώνει ότι στις εκλογοαπολογιστικές διαδικασίες του Κόμματος στις αρχές του 1990 «εμφανίζονται τα πρώτα συμπτώματα της (νέας) κρίσης».
Το Προσχέδιο Θέσεων για το Συνέδριο
Σύμφωνα με την Απόφαση του 12ου Συνεδρίου, το ΚΚΕ έπρεπε να προχωρήσει στην αλλαγή του Προγράμματός του. Το καθήκον αυτό ανατέθηκε στο 13ο Συνέδριο που οριζόταν ως Προγραμματικό. Διαμορφώθηκε με Απόφαση της ΚΕ επιτροπή στελεχών, με επικεφαλής τον τότε ΓΓ του Κόμματος Γρ. Φαράκο με ευθύνη την προετοιμασία του σχεδίου Θέσεων για το Συνέδριο.
Ετσι, τον Ιούνη του 1990 συγκαλείται η Ευρεία Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ, με συμμετοχή στελεχών των Επιτροπών Πόλεων και Περιοχών, μελών των Τμημάτων της ΚΕ, άλλων στελεχών του Κόμματος, για να συζητήσει το Προσχέδιο Θέσεων για το 13ο Συνέδριο. Το Προσχέδιο, βεβαίως, δημοσιεύτηκε ολόκληρο στον «Ριζοσπάστη» την ίδια μέρα που συνήλθε η Ολομέλεια, αλλά είχε διαρρεύσει στον αστικό Τύπο, από τα στελέχη που επιδίωκαν την αλλαγή του χαρακτήρα του ΚΚΕ. Ετσι, ο Τύπος της ίδιας μέρας ασχολήθηκε με την Ευρεία Ολομέλεια, κάνοντας λόγο για διαφωνίες, σκληρές κόντρες στο ΚΚΕ, ανάμεσα σε «συντηρητικούς» και «ανανεωτικούς», προσφιλείς χαρακτηρισμοί και αυτών των στελεχών που εξέφραζαν τις οπορτουνιστικές απόψεις στο Κόμμα, οι οποίοι βεβαίως αυτοαποκαλούνταν «ανανεωτικοί».
Το Προσχέδιο Θέσεων ουσιαστικά ήταν προγραμματικό κείμενο και ταυτόχρονα πρότεινε μια σειρά από θεμελιακές αλλαγές στο Καταστατικό, των οποίων το ιδεολογικοπολιτικό περιεχόμενο και η θεωρητική τους βάση είχαν ως πηγή τη σοσιαλδημοκρατία. Ενα, επίσης, χαρακτηριστικό του ήταν ότι για πρώτη φορά σε κείμενο του Κόμματος εμφανίζονται διαφωνίες σε καίρια ζητήματα και μάλιστα δημοσιοποιούνται οι δύο διαφορετικές διατυπώσεις - τοποθετήσεις σε αυτά. Τρία τέτοια ζητήματα θεμελιακά αφορούσαν:
Την ουσία της επιστημονικής κοσμοθεωρίας, για την οποία τα στελέχη της αντικομματικής ομάδας θεωρούσαν τον μαρξισμό - λενινισμό «σχηματική αναφορά» και «κλειστό κωδικοποιημένο σύστημα αντιλήψεων που στραγγίζει τη ζωντάνια της μαρξιστικής και λενινιστικής σκέψης» και ότι «η αναφορά αυτή (σ.σ. στον μαρξισμό - λενινισμό) δυσκολεύει να γίνει αντιληπτό στο Κόμμα το βάθος της ανάπτυξης και ανανέωσης των θεωρητικών του βάσεων». Ετσι, πρότειναν την εξής διατύπωση: «Θεμελιακή βάση της ιδεολογίας του Κόμματος είναι οι ιδέες των Μαρξ - Ενγκελς και Λένιν, που αποτελούν τη μόνιμη πηγή ανάπτυξης του διαλεχτικού και του ιστορικού υλισμού, ανανέωσης της θεωρίας του και άντλησης πολύτιμων μεθοδολογικών εργαλείων ανάλυσης». Αυτό σήμαινε, ουσιαστικά, άρνηση του επιστημονικού και συνεκτικού χαρακτήρα της επαναστατικής θεωρίας.
Την αρχή συγκρότησης του Κόμματος, τον δημοκρατικό συγκεντρωτισμό. Τα στελέχη του οπορτουνιστικού κέντρου μέσα στο Κόμμα εξέφραζαν την άποψη που έλεγε ότι «ο όρος δημοκρατικός συγκεντρωτισμός δεν είναι ο πιο κατάλληλος να εκφράσει σήμερα τη βασική οργανωτική μας αντίληψη, την αναγκαία δημοκρατική ενότητα δράσης και τη διαλεχτική αποτελεσματικότητας και δημοκρατίας». Ετσι, πρότειναν την κατάργηση της θεμελιακής λενινιστικής αρχής λειτουργίας και δράσης του επαναστατικού Κόμματος Νέου Τύπου, αφού επιδίωκαν την αλλαγή του χαρακτήρα του ΚΚΕ.
Τον Προλεταριακό Διεθνισμό. Το Προσχέδιο διατύπωνε την άποψη της αλλαγής του όρου, γιατί υπήρξε «τυποποίηση του περιεχομένου του προλεταριακού διεθνισμού» και «ταύτιση των ιδεών και των αξιών του σοσιαλισμού με τον "υπαρκτό σοσιαλισμό"».
Ορισμένα στρατηγικά ζητήματα
Το Προσχέδιο, βεβαίως, έκανε μια σειρά από προσεγγίσεις ανοιχτά σοσιαλδημοκρατικού χαρακτήρα πάνω σε ζητήματα στρατηγικής, όπως: «Ο σοσιαλισμός δεν πρέπει να κατανοείται ως μοντέλο, αλλά ως κοινωνικοί μετασχηματισμοί σε εθνική και διεθνή κλίμακα...» και βεβαίως μιλώντας για κοινωνικούς μετασχηματισμούς σπεύδει να διευκρινίσει πως επί της ουσίας πρόκειται για «μεταρρυθμίσεις», για τις οποίες σημειώνει ότι «προϋπόθεση για να έχουν πραγματικά δομικό χαρακτήρα οι μεταρρυθμίσεις αυτές και συνεπώς να οδηγούν σε ποιοτικούς μετασχηματισμούς και σε μεταβολές επαναστατικού χαρακτήρα, είναι η επέκτασή τους στο σύνολο των πολιτικών οικονομικών και κοινωνικών δομών, ώστε να μην απορροφώνται στο υπάρχον σύστημα». Ουσιαστικά, πρόκειται για ανοιχτή υιοθέτηση του λεγόμενου «ρεφορμιστικού δρόμου για τον σοσιαλισμό», ένα πολιτικό πρόγραμμα που αντιστοιχούσε σε σοσιαλδημοκρατικό και όχι σε Κομμουνιστικό Κόμμα.
Άλλωστε, τα περί κατάκτησης της εξουσίας που αναφέρονταν, στην πραγματικότητα αφορούσαν τη συμμετοχή στην αστική διακυβέρνηση στο πλαίσιο του συστήματος. Είναι δε χαρακτηριστικό ότι το Προσχέδιο διατύπωνε την άποψη ότι «ο ιστορικός - θεωρητικός όρος της δικτατορίας του προλεταριάτου... δεν μπορεί να εκφράσει τους στόχους και τις αξίες του Κόμματος για το σοσιαλισμό», σε συνδυασμό με την αταξική ή, πιο σωστά, αστική αντίληψη ότι «το ΚΚΕ θεωρεί οικουμενική την αξία της δημοκρατίας».
Σχετικά με την ΕΟΚ, το Προσχέδιο πρότεινε την άποψη της αλλαγής της θέσης του Κόμματος για αποδέσμευση. «Με το δυνάμωμα της αλληλεξάρτησης στην Ευρώπη με τη συμπλήρωση της δεκαετίας σχεδόν ενσωμάτωσης της χώρας μας στην Κοινότητα, η λογική της εξόδου δεν μπορεί πια να προσφέρει στις σημερινές συνθήκες αποτελεσματικές και ρεαλιστικές λύσεις στα ζητήματα της ενεργητικής συμμετοχής στο διεθνή καταμερισμό της εργασίας», διατύπωνε το Προσχέδιο.
Η αλήθεια είναι βέβαια ότι οι απόψεις αυτές δεν ήταν κεραυνός εν αιθρία. Τόσο μέσα στους κόλπους του «Συνασπισμού της Αριστεράς και της Προόδου» ως συμμαχίας του ΚΚΕ με οπορτουνιστικές και σοσιαλδημοκρατικές δυνάμεις έγιναν σημαντικά βήματα υποχώρησης από βασικές θέσεις του Κόμματος (π.χ. ΕΟΚ), όμως ταυτόχρονα ωρίμαζαν σε βάθος χρόνου στους κόλπους του Κόμματος και στα μυαλά των στελεχών που έγιναν φορείς αυτών των απόψεων. Για παράδειγμα, μόνο κριτικά μπορούν να ιδωθούν μια σειρά από θέσεις και προτάσεις για την οικονομία που διαμόρφωσε το Κόμμα με άξονα τη λεγόμενη «προοδευτική ανάπτυξη νέου τύπου» ήδη από τα μέσα της δεκαετίας του 1980, που άλλωστε συνδέονταν με την επιδίωξη του Κόμματος για συμμετοχή σε μια κυβέρνηση αριστερών και προοδευτικών δυνάμεων στο έδαφος του καπιταλισμού.
Η υπεράσπιση του Κόμματος
Κατά τη διάρκεια της συζήτησης στην Ευρεία Ολομέλεια έγινε οξύτατη αντιπαράθεση, αφού πια είχαν τεθεί σε αμφισβήτηση ανοιχτά θεμελιακές αρχές του ΚΚΕ και της φυσιογνωμίας του. Ηταν φανερό ότι το δίλημμα που έμπαινε ήταν αν το ΚΚΕ θα μετασχηματιστεί σε ένα σοσιαλδημοκρατικό κόμμα (όπως έκαναν και άλλα ΚΚ αυτήν την περίοδο και στη Δυτική Ευρώπη και στα πρώην σοσιαλιστικά κράτη) ή αν - παρ' όλες τις αδυναμίες, τα κενά και τις αντιφάσεις στην πολιτική του - θα διατηρήσει την κομμουνιστική φυσιογνωμία του. Η πλειοψηφία των μελών του ΠΓ και της ΚΕ απέρριψε το Προσχέδιο και υπερασπίστηκε το Κόμμα, τη θεωρία, την ιδεολογία του και τις αρχές του, όπως επίσης και πολλά από άλλα στελέχη που συμμετείχαν και πήραν τον λόγο.
Σημαντική υπήρξε η τοποθέτηση του Προέδρου τότε του Κόμματος Χαρίλαου Φλωράκη (δημοσιεύτηκε στον «Ριζοσπάστη», την επομένη της λήξης των εργασιών της Ολομέλειας), συμβάλλοντας στην υπεράσπιση του χαρακτήρα και των αρχών του Κόμματος, στην οξύτατη διαπάλη που ήδη είχε πάρει ανοιχτό χαρακτήρα, ο οποίος τάχθηκε ενάντια στο Προσχέδιο: «Κατά τη γνώμη μου, το προσχέδιο αυτό εκφράζει θα 'λεγα μια άλλη φιλοσοφία. Ιδιαίτερα στα βασικά χαρακτηριστικά που χαρακτηρίζουν ένα Κομμουνιστικό Κόμμα. Η φιλοσοφία είναι, επαναλαμβάνω, διαφορετική από τα κύρια χαρακτηριστικά που πρέπει να σημαδεύουν, που πρέπει να θεμελιώνουν ένα Κομμουνιστικό Κόμμα. Και όπως καταλαβαίνετε είναι φυσικό να μη συμφωνώ με αυτή τη φιλοσοφία του προσχεδίου».
Το Κόμμα όδευε προς το 13ο Συνέδριο με μια ανοιχτή, πλέον, κρίση εν μέσω οξύτατης ιδεολογικοπολιτικής διαπάλης και με τον αστικό Τύπο να στηρίζει ανοιχτά τις θέσεις και τις απόψεις της αντικομματικής ομάδας, επεμβαίνοντας ανοιχτά στην εσωτερική λειτουργία του ΚΚΕ.
Ριζοσπάστης 27-28/2/2021
(Συνεχίζεται...)
Διάβασε ακόμα ...
